همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: این روزها شاهد گزارش‌هایی در‌باره تنبیه دانش‌آموزان در مدارس ایران هستیم. البته آمار دقیقی از قربانیان تنبیه بدنی در مدارس ایران در دست نیست. اما شواهد نشان می‌دهند تنبیه فیزیکی دانش‌آموزان در مدارس رو به افزایش است.
با وجود اینکه مسوولان آموزشی خاطرنشان می‌کنند هرگونه تنبیه‌بدنی دانش‌آموزان در مدرسه ممنوع است، اما فیلم‌های پخش‌شده اخیر در اینترنت و گزارش‌های مربوط به آن چنین چیزی را نشان نمی‌دهند.
اما اگر نباید کودکان را تنبیه کرد؛ پس چگونه باید آنها را متوجه اشتباهات‌شان کرد؟
تاثیر تشویق
دکتر کمیل زاهدی تجریشی ، متخصص روان شناسی بالینی درمورد تنبیه کودکان می‌گوید : «موضوع تنبیه و تشویق همیشه یکی از موضوعات مهم در روان شناسی رفتاری بوده است.
نتایچ سال‌ها پژوهشر در این خصوص نشان می‌دهد برای شکل‌دهی رفتارهای درست، همیشه تشویق کردن بهتر از تنبیه است. یعنی وقتی بخواهیم رفتار مناسبی در فردی شکل بگیرد؛ مثلا دانش‌آموزی خوب درس بخواند، اگر تشویق‌هایی را برای او در نظر بگیریم آن رفتار بسیار بهتر و بیشتر در او نهادینه خواهد شد. »
به گفته تجریشی در روان‌شناسی، تنبیه فیزیکی اصلا به رسمیت شناخته نمی‌شود. همچنین این گونه رفتارها و برخوردها مناسب هیچ انسانی نیست و هیچ فردی تحت هیچ شرایطی حق آسیب زدن به فرد دیگری را ندارد.
عوارض تنبیه
به گفته این روان‌شناس، تنبیه عوارض زیادی دارد. ضمن‌آنکه تنبیه فقط شامل تنبیه کلامی یا توهین نیست.
نخستین احساسی که تنبیه در فرد تنبیه‌شونده به وجود می آورد آن است که انبوهی از خشم در او ایجاد می‌کند. یعنی فرد پس از تنبیه دچار حس منفی بسیار زیادی می شود که همیشه درصدد جبران آن خواهد بود و اگر نتواند با شخص تنبیه‌کننده رفتار مشابهی داشته باشد آن را در ارتباط با شخص دیگری اعمال خواهد کرد.
موضوع مهم دیگر در مورد تنبیه آن است که به تدریج و با مرور زمان افزایش پیدا می‌کند. یعنی اگر یک بار به دانش‌آموزی سیلی زده شود، دفعه بعد باید به این تنبیه اضافه شود تا در او اثر داشته باشد. یعنی تنبیه نه تنها تاثیری ندارد؛ بلکه جنبه عکس هم دارد.
تنبیه فقط در حضور تنبیه‌گر موثر است
تجریشی می‌گوید عارضه منفی دیگر تنبیه آن است که فقط در حضور و در واقع از ترس تنبیه‌گر جواب می‌دهد؛ یعنی وقتی ناظمی بچه‌ها را تهدید می‌کند که اگر در حیاط بدوند یا شیطنت کنند آنها را تنبیه می‌کند؛ بچه‌ها به محض رفتن ناظم، حتما کاری را که دوست دارند انجام خواهند داد و مطابق میل خودشان رفتار خواهند کرد. به این ترتیب، دانش آموز و فرد تنبیه شونده چیزی را یاد نمی‌گیرد و آموزشی نمی‌بیند و متوجه اشتباه خود نخواهد شد.
در واقع تنبیه برای تنبیه‌گر تقویت کننده است. یعنی وقتی شخص تنبیه می‌شود، نه‌تنها سعی می‌کند دیگر آن را تکرار نکند. بلکه همیشه مترصد آن است که در نبود شخص تنبیه کننده، آن کار را انجام دهد.
تنبیه هیچ آموزشی در بر ندارد
تجریشی می‌گوید تنبیه به فردتنبیه شونده هیچ گونه آموزشی نمی‌دهد. یعنی به او یاد نمی‌دهد چه کاری باید انجام دهد؛ بلکه با استفاده از این روش فقط به او اخطار داده می‌شود که چه کاری را نباید انجام دهد.
به این ترتیب، تنبیه حاوی هیچ رفتار جایگزینی نیست. بنابراین احتمال تکرار آن بسیار زیاد است. وقتی به کودک می‌گویند در حیاط مدرسه ندود به او گفته نمی‌شود پس اگر قرار است در زنگ تفریح ندود و شیطنت و بازی نکند، به جای آن چه کاری باید انجام دهد.
به این ترتیب، تنبیه‌کننده هم نتیجه می‌گیرد که هر بار با افزایش در تنبیه خود می‌تواند کاری کند که تنبیه شونده دیگر آن رفتار را تکرار نکند. این سیکل معیوب مدام تکرار خواهد شد و آسیب بسیار زیادی به کودکان و رشد شخصیتی آنها وارد خواهد کرد.
تاثیرات مخرب تنبیه، پاک شدنی نیست
دکتر زاهدی می‌گوید مشکل مهم دیگر تنبیه آن است که تاثیرات مخرب آن هیچ‌گاه از بین نمی‌رود و افراد در بزرگسالی هم نمی‌توانند خاطره آن را فراموش کنند. ضمن آنکه قطعا اثر تنبیه پایدار است و چنین رفتاری در روابط آنها با یگران به خصوص در ارتباط با فرزندان‌شان مشاهده خواهد شد.
محروم سازی؛ تنبیه بجا و درست
به گفته این روان شناس می‌توان شیوه‌هایی را جایگزین توهین، خشونت کلامی و تنبیه فیزیکی کرد که یکی از مهم‌ترین آنها محروم کردن کودکان از فعالیت‌های مورد علاقه آنها یا امتیازاتی است که قبلا برای آنها در نظر گرفته شده بوده است.
یعنی وقتی کودک نمره بدی می‌گیرد، می‌توان به او اجازه نداد که مثلا برنامه مورد علاقه‌اش را ببیند یا با دوستش وقت بگذراند. حتی می‌توان دانش آموز را ملزم کرد وقت بسیار بیشتری را به انجام تکالیف و درس خواندن اختصاص دهد.
به این ترتیب، خود دانش‌آموز است که می‌تواند تعیین کند چطور با او رفتار شود. یعنی اگر درس نخواند نمی‌تواند کارهای مورد علاقه‌اش را انجام دهد و در واقع خود اوست که باعث محرومیت خود خواهد شد.
بنابراین خشمی هم از والدین یا مربیان خود نخواهد داشت. ضمن اینکه یاد می‌گیرد دنیا قوانینی دارد که خواه ناخواه همه ما ملزم به رعایت آنها خواهیم بود.
تقویت رفتارهای درست
دکتر تجریشی می‌گوید نمی‌توان گفت تربیت همیشه بدون تنبیه و برحذر داشتن کودکان از خطاها و اشتباهات خواهد بود. اما تاکید بر آن است که ابتدا تشویق را جایگزین آن کنیم و انتخاب نخست ما هیچ گاه تنبیه نباشد.
در واقع می‌توان انجام ندادن کار اشتباه کودک را تشویق کرد تا او دیگر آن را تکرار نکند. یعنی اگر کودک به گاز دست نزند یا دانش آموزی نمره بدی نیاورد او را تشویق کنیم و پاداشی برای او در نظر بگیریم. به این ترتیب با تقویت رفتارهای درست کودک، نه تنها او را تنبیه نکرده‌ایم؛ بلکه شیوه‌ای را جایگزین آن کرده‌ایم که او یاد بگیرد و آموزش ببیند چه کاری درست است و علت آن چیست.
همچنین اگر کودکی بی‌نظم است، می‌توان او را وادار کرد که خودش کارهایش را انجام دهد. ولی نمی‌توان به او القابی مانند بی‌عرضه، دست و پا چلفتی یا شلخته داد. چون به کار بردن این الفاظ علاوه بر اینکه بر شخصیت آنها تاثیر می‌گذارد جزء خشونت‌های کلامی نیز محسوب خواهد شد.
تقویت مثبت رفتار درست، پیامدهای خوشایندی دارد و باعث تکرار آن رفتارها خواهد شد. به جای تنبیه رفتارهای نادرست کودک، سعی کنیم او را در زمان‌هایی که کارهای خوب می‌کند غافلگیر کنیم.
تشویق همیشه جایزه نیست
به گفته این روان شناس، گاهی والدین فکر می‌کنند توانایی تشویق و در نظر گرفتن پاداش برای فرزند خود را ندارند. ولی توجه داشته باشیم تشویق همیشه به معنای خریدن جایزه نیست.
پاداش می‌تواند وقت گذاشتن با کودک باشد یا رسیدگی، توجه و کمک به او برای انجام تکالیف و همچنین همراهی کردن او در بازی‌ها و فعالیت‌های موردعلاقه‌اش. در واقع مهربانی، توجه نشان دادن و وقت گذراندن با کودکان می‌تواند یکی از مهم‌ترین تشویق هایی باشد که موثر هم خواهند بود.
تجریشی می‌گوید اما تنبیه فیزیکی و تنبیهاتی که تاثیرات مخرب بر روان کودک می گذارد و شخصیت او را زیر سوال می برد به هیچ وجه جایز و قابل قبول نخواهد بود.
برخورد با تنبیه‌گر؛ زبان زور کارساز نیست
به عقیده این روان شناس، قطعا تنبیه‌گران فیزیکی افرادی هستند که مشکلاتی از کودکی دارند که باید بررسی شوند . شاید آنها نیز در کودکی مورد تنبیه واقع شده‌اند و همین موضوع باعث شده چنین خطاهایی مرتکب و به نوعی مقابله به مثل کنند.
این‌گونه تنبیهات باید بررسی شوند. گاهی والدین و معلمان فکر می‌کنند تنبیهات سخت و فیزیکی؛ عامل بازدارنده هستند و فقط زبان زور است که می‌تواند موثر واقع شود.
وجود چنین افکاری باعث شده‌اند تنبیهات فیزیکی هنوز منسوخ نشده و ما در فرهنگ مردم، افکار عمومی و در سیستم آموزشی هنوز شاهد چنین رفتارهای خشنی باشیم.
متاسفانه در ایران، مسوولان نظام آموزشی ایران به آسیب‌ها و زیان‌های این روش‌ها توجهی نشان نمی‌دهند. به همین دلیل ما شاهد کاهش این گونه برخوردها در مدارس نیستیم. با وجود برخورد منفعلانه مسوولان نمی‌توان انتظار داشت بتوانیم شاهد تربیت بدون خشونت در جامعه باشیم.
در صورتی که والدین و معلمان باید آموزش ببینند و بر رفتار آنها نظارت وجود داشته باشد تا مجاز به اعمال خشونت‌های فیزیکی و کلامی نباشند. البته رسانه‌ها و فضاهای مجازی هم می‌توانند در این خصوص اطلاع‌رسانی‌های لازم را انجام دهند.
همچنین بهتر است مراکزی وجود داشته باشند تا بچه‌هایی که آزار می‌بینند بتوانند به آنجا مراجعه کنند و به آنها کمک‌های روان شناسانه و اصولی شود. به این ترتیب، بچه‌ها احساس امنیت می‌کنند که خارج از مدرسه و خانه هم جایی وجود دارد که از آنها حمایت می‌کند.
نظر شما